1. Tại Việt Nam, theo Điều tra Toàn cầu về tình hình sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành (GATS 2020), có đến 42,3% nam giới hút thuốc lá, và gần một nửa dân số phải tiếp xúc với khói thuốc thụ động. Dù nhiều chiến dịch tuyên truyền đã giúp nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá lên phổi và tim mạch, nhưng ảnh hưởng của nó đến đôi mắt - "cửa sổ tâm hồn" - vẫn chưa được nhiều người quan tâm đúng mức.

Trong thành phần của khói thuốc lá có hơn 7.000 chất hóa học, trong đó ít nhất 250 chất có hại và hơn 70 chất có khả năng gây ung thư. Nicotine, carbon monoxide, formaldehyde và các kim loại nặng như cadmium trong thuốc lá có thể gây tổn thương các mao mạch nhỏ trong mắt, làm suy giảm tuần hoàn và tăng stress oxy hóa - nguyên nhân sâu xa của nhiều bệnh lý thoái hóa trong nhãn khoa (WHO, 2021).

Một trong những bệnh lý phổ biến nhất liên quan đến thuốc lá là đục thủy tinh thể. Các nghiên cứu trong nước và quốc tế đều ghi nhận người hút thuốc có nguy cơ mắc bệnh này cao hơn 2 -3 lần. Trong hội thảo của Hội Nhãn khoa Việt Nam năm 2022, các bác sĩ chỉ ra rằng việc tiếp xúc thường xuyên với khói thuốc gây biến đổi protein trong thủy tinh thể, dẫn đến tình trạng mờ đục và giảm thị lực sớm ở người trung niên.

Đáng lo ngại hơn là bệnh thoái hóa hoàng điểm tuổi già (AMD) - nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa không hồi phục ở người trên 60 tuổi. Theo báo cáo của Khoa Đáy mắt – Bệnh viện Mắt TP.HCM, tỷ lệ AMD ở người hút thuốc cao gấp 3 lần so với nhóm không hút thuốc. Đây là bệnh tiến triển âm thầm, nhưng khi đã ảnh hưởng đến hoàng điểm - vùng trung tâm võng mạc - thì việc điều trị chỉ giúp làm chậm tiến triển chứ không hồi phục hoàn toàn thị lực.

2. Khói thuốc cũng gây ra khô mắt, viêm kết mạc mạn tính, giảm tiết nước mắt - đặc biệt ở những người làm việc văn phòng, tiếp xúc với màn hình thường xuyên. Nhiều bệnh nhân nữ không hút thuốc nhưng bị khô mắt kéo dài do thường xuyên hít phải khói thuốc từ chồng, đồng nghiệp hoặc môi trường sống.

Đối với các bệnh lý mãn tính như tăng nhãn áp, bệnh võng mạc đái tháo đường, việc hút thuốc làm nặng thêm tổn thương do giảm tưới máu vi mạch và thúc đẩy tiến trình hoại tử tế bào thần kinh thị. Theo Tạp chí Y học TP.HCM (2022), những bệnh nhân đái tháo đường có hút thuốc sẽ có nguy cơ mù lòa cao hơn 1.8 lần so với người không hút.

Không thể bỏ qua tác hại của khói thuốc thụ động đến trẻ em. Một khảo sát tại Cần Thơ cho thấy trẻ sống trong gia đình có người hút thuốc dễ bị viêm kết mạc dị ứng, nhược thị, chậm phát triển thị giác, thậm chí có nguy cơ mắc tật khúc xạ sớm hơn.

Điều tích cực là, nếu người bệnh ngừng hút thuốc kịp thời, các tổn thương mắt có thể được ngăn chặn hoặc làm chậm đáng kể. Hướng dẫn điều trị nhãn khoa mới nhất của Bộ Y tế (2023) cũng khuyến cáo nên ngừng hút thuốc trước khi phẫu thuật mắt, đặc biệt trong phẫu thuật Phaco, để hạn chế nguy cơ viêm nội nhãn, chậm liền vết mổ và tăng kết quả hồi phục thị lực.

Hưởng ứng ngày Thế Giới không thuốc lá, các bác sĩ chuyển gia tư vấn về việc nâng cao nhận thức cộng đồng không chỉ dừng lại ở "lá phổi đen", mà còn cần nói đến những "đôi mắt mù lòa" nếu không hành động sớm. Cai thuốc lá không chỉ cứu lấy sức khỏe – mà còn gìn giữ ánh nhìn của cuộc đời.